چرا بهینه سازی انرزی در ساختمان یک ضرورت است
در میان مولفههای مصرف انرژی در ساختمان، سیستمهای گرمایشی که عمدتا از سوختهای فسیلی استفاده میکنند و از جمله مصرف کنندگان عمده انرژی هستند، از اهمیت ویژهای برخوردار می باشند، چرا که 70% از گاز طبیعی مصرفی کشور به گرمایش ساختمان اختصاص می‌یابد. توجه به عوامل گوناگونی که در میزان مصرف انرژی گرمایشی ساختمان نقش دارند، تاثیر فراوانی در ارائه راهکارهای صرفه‌جویی در بخش ساختمان و کاهش مصرف انرژی در این بخش دارند.آنچه مسلم است در میان تمامی پارامترهای تاثیرگذار، بکارگیری تجهیزات با ظرفیت مناسب ( بعنوان مثال انتخاب دیگ و مشعلی با ظرفیت مورد نیاز ساختمان)، بهره‌وری بالا (بعنوان مثال استفاده از بخاری هایی با مصرف کم و بازدهی بالا ) و همچنین کنترل سامانه های گرمایشی ( بعنوان مثال لستفاده از سیستم های کنترل هوشمند در موتورخانه و شیرهای ترموستاتیک رادیاتورها) از عوامل موثر در میزان مصرف انرژی گرمایشی در ساختمان محسوب میشوند.
امروزه برای آگاهی عامه مردم از میزان بهره وری انرژی در تجهیزات انرژی‌بر مانند آبگرمکن و بخاری، استفاده از برچسب انرژی که معرف رده مصرف انرژی این نوع تجهیزات است، الزامی است. با در نظر گرفتن رده مشخص شده در برچسب در موقع خرید کالا، می توان وسایلی با مصرف کم و بازدهی بالا انتخاب کرد.
لازم بذکر است بکارگیری تجهیزاتی با ظرفیت مناسب و بهره وری بالا سبب کاهش میزان بار حرارتی ساختمان می‌شود. بار حرارتی ساختمان در حقیقت میزان حرارتی است که به عناوین مختلف از ساختمان خارج میگردد. بطور کلی اتلاف حرارتی ساختمان از دو منبع اصلی ناشی می‌شود، اتلاف حرارتی از جدارههای ساختمان ( نظیر دیوارها، سقف، کف) و اتلاف حرارتی در نتیجه ورود هوای سرد خارج به داخل ساختمان از طریق نفوذ و تجدید هوا.
از اینرو رعایت عایق‌کاری حرارتی در طراحی و اجرای ساختمانها و استفاده از مصالح مصرفی مناسب که اولا نیاز به گرمایش و سرمایش را کاهش می دهد و دوم از هدر رفتن گرما و سرمای تولید شده جلوگیری بعمل آورد، از اهمیت زیادی برخوردار بوده و باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف انرژی خواهد شد. لازم بذکر است عایق‌کاری حرارتی متناسب با اجزای تشکیل دهنده پوسته خارجی ساختمان، بر مبنای اصول، قواعد و ضوابط خاصی صورت میگیرد. عدم شناخت یا عدم رعایت این اصول موجب انتخاب راهحلهایی می شود که از نظر کارایی و دوام با کمبودها و مشکلاتی همراه خواهد بود. بنابراین با توجه به گستردگی و تنوع در انواع عایقها, لازم است مصرف کننده با خواص، نحوه بکارگیری و مزایای انواع عایقها آشنا شود تا بتواند سیستم بهینه و مناسبی برای عایق‌کاری ساختمان طراحی و اجرا نماید.
همانطور که اشاره شد یکی دیگر از مهمترین راههای اتلاف حرارت که هم در ساختمانهای قدیمی و هم در ساختمانهای جدید مورد بحث است، نفوذ هوای بیرون به داخل ساختمان از طریق منافذ است . این عمل وقتی اتفاق می افتد که هوای گرم بالا می‌رود و هوای سرد از راه درزها به ساختمان نفوذ می‌کند و بنابراین باعث افزایش مصرف سوخت در ساختمان بمنظور جبران افت دما می شود. وجود نورگیرها، سقفهای بلند و باز بودن دودکش شومینهها و سرعت باد میتواند این اثر را تشدید کند. همچنین هواکش کانالهای کولر و دریچههای تهویه هوا که در برخی ساختمانها نصب می شوند، نیز باعث خروج هوای داخل ساختمان و جایگزینی هوای بیرون می‌شود. بنابراین با توجه به رابطه مستقیم نفوذ هوا به داخل ساختمان و مصرف انرژی، بکار بردن روشهای جلوگیری از نفوذ هوا به عنوان راهکاری در زمینه کاهش انرژی مصرفی در ساختمان ضروری است. در این زمینه درزگیری درها و پنجرهها با استفاده از لایه های درزگیر و استفاده پنجره دو جداره، نصب فنر بر روی درها که به فضاهای تهویه نشده باز می شوند، مسدود کردن نورگیرهای سقفی با یک صفحه پلاستیکی شفاف، نصب هواکش با دریچه خودکار، نصب دریچه یا درپوش بر دودکش و بستن کانالهای پشت بام، از جمله شیوه های عملی بمنظور کاهش نفوذ هوا به داخل می باشد.
بمنظورکاهش مصرف انرژی در ساختمانها آنچه در حال حاضر توسط شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت پیگیری می شود بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمانهای جدید و ساختمانهای موجود، بهینه سازی مصرف انرژی در تاسیسات و تجهیزات خانگی و جایگزینی حاملهای انرژی به جای سوختهای پرمصرف و فسیلی می باشد.
در این راستا تدوین و اجرای قوانین و استانداردهای معیار مصرف از اهداف مدیریت ساختمان و مسکن سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور بشمار می‌رود. رعایت مقررات ملی ساختمان و نظارت بر اجرای آن که کلیه موارد مرتبط با بهینه‌سازی مصرف سوخت در ساختمان را شامل می‌شود از ضروریات دستیابی به این مهم می‌باشد. اجرای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان (صرفه‌جویی در مصرف انرژی در ساختمان) از جمله اقدامات اساسی در این زمینه می‌باشد. مطابق با مبحث 19 مقررات ملی ساختمان رعایت موارد زیر در ساختمان الزامی است:
1- عایق‌کاری دیوارهای خارجی ساختمان (عایق‌کاری دیوارهایی که با محیط بیرون یا فضاهایی که ازنظر دمایی کنترل نمی‌شوند (نظیر پیلوت) الزامی است)
2- نصب پنجره‌های دوجداره با قابهای فلزی ترمال‌بریک، چوبی یا PVC استاندارد
3- عایق‌کاری کانالهای هوا، لوله‌های تاسیسات و سیستم تولید آب‌گرم
4- نصب سیستمهای کنترل کننده موضعی نظیر شیرهای ترموستاتیک بر روی رادیاتورها
5- نصب سیستمهای کنترل مرکزی هوشمند و مجهز به سنسور اندازه‌گیری دمای هوای محیط
شایان ذکر است با وجود اینکه اکثر مردم بر این باورند که اجرای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان سبب افزایش هزینه‌های ساختمان می‌شود، اما چنانچه این مبحث در ساختمان بدرستی اجرا گردد، علاوه براینکه هزینه‌های اولیه ساخت را کاهش می‌دهد، با توجه به صرفه‌جویی انجام شده در هزینه‌های بهره‌برداری و مصرف انرژی ساختمان، برای مصرف‌کننده سودآور نیز خواهد بود.
با اجرای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان شامل عایق‌کاری سیستم تاسیسات و لوله‌ها، عایق‌کاری جداره خارجی ساختمان و نصب پنجره‌های دوجداره استاندارد در ساختمان حداکثر 5% هزینه‌های ساختمان را افزایش می‌دهد. اما ظرفیت سیستم گرمایش و سرمایش مورد نیاز ساختمان را تا 40% نسبت به حالتیکه این مبحث اجرا نمی‌شود، کوچکتر می‌کند، که این امر منجر به کاهش قابل ملاحظه هزینه‌ها می‌شود. بنابراین چنانچه در طراحی و ساخت ساختمان اصول اولیه مهندسی رعایت شود، علاوه بر ایجاد فضای مناسب برای زندگی ساکنین و افزایش سطح رفاه جامعه، هزینه‌های اولیه نیز کاهش می‌یابد.
مهندس کریم پاکپور :
با درک وجود چرخه های تباه ساز اقتصادی می توان خدمات ورود صنایع داخلی به بازارهای جهانی و رقابت پذیر کردن آن را فراهم ساخت.
مردم ایران در سال 1379- 20 میلیارد دلار انرژی مصرف کرده اند که در 10 سال آینده این رقم به 35 تا 37 میلیارد دلار خواهدرسید.
تداوم مصرف بی رویه انرژی می تواند تداوم صادرات نفتی را با مشکل مواجه سازد.
با اعمال سیاستهای بهینه سازی مصرف و مدیریت انرژی می توان حداقل 20 درصد در انرژی مصرفی کشور صرفه جویی کرد بدون آنکه به تولید و رفاه عمومی لطمه وارد شود.
هرگونه مصرف بی رویه داخلی به کاهش توان صـادراتی نفت خام منجر می شود و می تواند کشور تولیدکننده نفت را به واردکننده این محصول تبدیل کند.
لحاظ نکردن مصرف بهینه انرژی در محصولات صنعتی، یکی از موانع اصلی فروش موثر و صادرات محصولات صنعتی ایران به دیگر کشورهاست.
نحوه مصرف انرژی در کشور، در انواع مختلف فسیلی نفت خام، نفت سفید، بنزین، گاز و برق، موضوعی است که به دلایل متعدد در اولویتهای دست چندم مصرف کنندگان خانوار و یـا صنعتی قرار گرفته است. درحالی که انرژی بری فعالیتهای تولیدی و راندمان انرژی کالای صنعتی، دوعامل مهم تصمیم گیریهای اقتصادی در بازارهای جهانی است.
درک وجود چرخه های تباه ساز اقتصادی در این موضوع، به حفظ ذخایر غیرقابل برگشت انرژی کشور منجر گردیده و با متحول کردن بخش صنایع کشور، مقدمات ورود صنایع داخلی به بازارهای جهانی، سودآوری فرایندهای تولیدی و رقابت پذیرکردن آن فراهم خواهدشد.
اقدامات کلان و ارزشمند در این زمینه، نیازمند هماهنگی و همکاری تمامی بخشهای اقتصادی و بویژه بخش صنعت کشور است تا با درک متقابل و اطلاع رسانی مناسب شاهد خیزشی نو در عرصه اقتصاد و سوددهی فعالیتهای صنعتی کشور در مقایسه با بازارهای جهانی باشیم. دراین راستا، تحقیق حاضر در چهار محور زیر ارائه می گردد:
1 - وضعیت مصرف انرژی در داخل کشور؛
2 - ضرورت بهینه سازی مصرف انرژی در بخش صنعت؛
3 - سیاستها و راهکارهای بهینه سازی مصرف انرژی؛
4 - اقدامات صورت گرفته، دستاوردها و تسهیلات بهینه سازی مصرف انرژی.
در گردآوری و تدوین این تحقیق، از آمار رسمی منتشره توسط سازمان بهینه سازی مصرف انرژی کشور و مباحث مطروحه درهمایش علمی تخصصی صنعتگران که تیرماه 81 بـرگزار شد با موضوع بررسی روشهای بهینه سازی مصرف انرژی استفاده شده است.
وضعیت مصرف انرژی در کشور
ایرانیان در سال 1379، معادل 20 میلیارد دلار، انرژی مصرف کرده اند که در 10 سال آتی به 35 الی 37 میلیارد دلار خواهدرسید و باتوجه به سقف ثابت تولید نفت ایران در اوپک، تداوم مصرف بی رویه انرژی می تواند تداوم صادرات نفتی را با مانع جدی مواجه سازد، به طوری که طبق آمار رسمی، میزان مصرفی اولیه انرژی در کشور در سال 1999 (م) از میزان صادرات، پیشی می گیرد. (ویژه نامه ذخائر انرژی در ایران)
عرضه سرانه انرژی اولیه طی سالهای 1348 تا 1378، از سه بشکه معادن نفت خام به سیزده 13/5 بشکه معادل نفت خام افزایش یافته و سرانه مصرف نهایی انرژی طی این مدت از 2/4 به 10/3 بشکه معادل نفت خام افزایش یافته است (حدود 5 برابر شده است). درحالی که طی این مدت، تولید ناخالص داخلی کشور، به قیمتهای ثابت، تنها، 3/7 درصد رشد داشته است یعنی افزایش مصرف انرژی تماماً صرف بهبود وضعیت زندگی و افزایش رفاه جامعه نگردیده بلکه صرف استفاده نادرست و بی رویه و اتلاف انرژی در فرایندهای تولیدی و یا سایر بخشهای اقتصادی شده است. (ویژه نامه انرژی)
ازطرف دیگر مطابق آمار سالنامه آماری سازمان ملل، در سال 1995 (م)، به ازاء مصرف یک تن معادل نفت خام، ارزش افزوده کشورها به ترتیب زیر بوده است: (ویژه نامه انرژی) (جدول 1)
دقت در ارقام فوق به وضوح نشان می دهد که چگونه این باور نادرست که به علت دارا بودن ذخایر غنی انرژی، باید انرژی را در ارزانترین قیمت ممکن، مصرف کنیم، باعث اتلاف این سرمایه های غیرقابل احیاء و غیراقتصادی شدن فعالیتهای تولیدی ایران در مقایسه با بازارهای جهانی گردیده است.
ازطرف دیگر، بررسیها نشان می دهد مجموع ارزش واقعی انرژی مصرفی سالانه کشور، بیش از 15 میلیارد دلار است و با اعمال سیاستهای بهینه سازی مصرف و مدیریت انرژی می توان، حداقل 20 درصد انرژی مصرفی کشور را صرفه جویی کرد بدون آنکه به رفاه عمومی و تولیـد لطمه ای وارد شود (بلکه به عنوان سرمایه ای جدید، مورداستفاده مجدد قرار گیرد). یعنی به میزان حداقل سه میلیارد دلار در سال، که نزدیک به درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی کل کشور است! (ویژه نامه انرژی)
علاوه بر این، از آنجایی که در سازمان اوپک سقف و سرجمع تولید نفت خام هر کشور (تولیدکننده نفت خام) تعیین می شود (و نه میزان صادرات آن کشور)، از این رو هرگونه مصرف بی رویه داخلی، به کاهش توان صادراتی نفت خام آن کشور منجر گردیده و درنهایت می تواند همان کشور تولیدکننده را به واردکننده نفت خام تبدیل کند! به طوری که در کشور ما، درصورت حفظ روند سابق سیاستهای تولید و مصرف انرژی، در 20 سال آتی، امکان صادرات نفت خام، کاملاً از بین رفتــه و تـولید داخلی انرژی در ایران، صرفاً می تواند پاسخگوی میزان مصرف داخلی باشد! (تبادل هم افزایی مهندس خلیلی)
ضرورت بهینه سازی
بخش صنعت کشور، به عنوان عنصر مشترک تمامی بخشهای اقتصادی، نه تنها 24 درصد انرژی نهایی کشور را مصرف می کند، (تبادل هم افزایی) بلکه نقش اصلی در تعیین میزان بازدهی مصرف انرژی و یا راندمان محصولات مصرف کننده انرژی را برعهده دارد و این موضوع، عامل مهم تعیین کننده مصرف انرژی سایر بخشهای اقتصادی است، چرا که بسیاری از وسایل مورداستفاده امروز، به نوعی حاصل فعالیتهای تولیدی و صنعتی دیروز است (جدول 2).
از این رو هرگونه کاهش در مصرف انرژی فعالیتهای صنعتی و یا افزایش راندمان انرژی محصولات صنعتی، تاحد زیادی می تواند به کاهش مصرف انرژی در سایر بخشهای اقتصادی کشور کمک کند و شاخص شدت انرژی کشور (که نشان دهنده مصرف انرژی برای تولید مقدار معینی کالا و خدمات است) را به حد قابل قبول و معقولانه ای برساند. این شاخص برحسب عرضه انرژی اولیه و یا مصرف نهایی انرژی محاسبه گردیده و متوسط شدت انرژی به ازاء هر دلار تولید در ایران در سال 2000 میلادی (به ازاء هر دلار مساوی 8000 ریال)
برابر 70 هزار بی تی یو است.
اتلاف و مصرف بی رویه انرژی در فرایندهای تولیدی، و تولید محصولات با راندمان انرژی پایین، ترکیب مصرف نهایی انرژی در بخشهای مصرف کننده را طوری تغییر داده است که به مرور زمان، سهم بخشهای مولد (صنعتی و کشاورزی) کاهش و سهم بخشهای غیرمولد (خانگی و تجاری) افزایش یافته است.
افزایش راندمان مصرف انرژی (به معنی کاهش میزان مصرف انرژی به ازاء هر واحد تولید کالای صنعتی)، بهبود بازده ماشین آلات، سیاستگذاری مناسب و آموزش کارکنان ازجمله راهکارهای موثر برای کاهش مصرف انرژی در فرایندهای تولیدی و نخستین گام بهینه سازی در بخش صنعت است. براین اساس، لحاظ کردن »میزان انرژی بری« در توسعه واحدهای تولیدی یعنی »کم انرژی مصــرف کــردن یک خط تولید نسبت به گزینه های جایگزین« باید به عنوان یک عامل مهم در تصمیم گیریها، موردتوجه قرار گیرد.
گام دوم کاهش شدت مصرف انرژی در بخش صنعت، افزایش بازده انرژی محصولات تولیدی است که در سایر بخشهای اقتصادی، از قبیل حمل و نقل، خانگی، تجاری، کشاورزی و... مصرف می شوند چرا که وقتی در طراحی فرایند تولید یک محصول، مصرف کمتر انرژی توسط این محصول، پیش بینی شده باشد، مقدمات صرفه جویی انرژی در آینده، فراهم گردیده و در زمان به کارگیری آن محصول، بدون نیاز به هزینه های جدید، انرژی مصرفی کل کاهش خواهدیافت.
به عنوان نمونه متوسط مصرف روزانه بنزین هر خودرو داخلی، 10/5 لیتر، در آمریکا 7/3 لیتر و در فرانسه تنها 2 لیتر است (با وجود کیفیت و کارایی بالای خوروهای خارجی) و از این نظر، افزایش ظرفیت تولید خودرو داخلی با سیستم های کنونی مصرف بنزین، به معنی تضمین مصرف بی رویه و غیرمعقولانه بنزین توسط این خودروها، در بیست، سی سال آتی است (معضلات صنعت در ارتباط با انرژی، مهندس اسلامی)
ازطرفی دیگر، لحاظ نکردن مصرف بهینه انرژی در محصولات صنعتی، یکی از موانع اصلی فروش موثر و صادرات محصولات صنعتی ایران به دیگر کشورهاست و چنانچه صنعت کشور در دو بخش کاهش انرژی بری فرایندهای تولیدی و افزایش راندمان انرژی محصولات صنعتی، اقدامات اساسی و موثری انجام ندهد. در آینده ای نه چندان دور محکوم به ورشکستگی کامل در بسیاری از عرصه های صنعتی خواهیم بود،
درحالی که توفیق در نیل به اهداف فوق، علاوه بر جلوگیری از اسراف و اتلاف سرمایه های غیرقابل احیاء انرژی و در کنــار مــزیتهای نسبی نفت و گاز کشور، زمینه ساز ورود کالاهای صنعتی ایرانی به بازارهای جهانی و عضویت موثر در سازمان تجارت جهانی(WTO) خواهدبود.
صرفه جویی حاصل از بهینه سازی مصرف انرژی، درآمدی معادل دو الی سه برابر سود حاصل از سرمایه گذاری در بخش صنعت را تولید می کند و این میزان درآمد ملی حاصل از صرفه جویی، ضمن سودآور کردن فعالیتهای تولیدی می تواند به عنوان منابع جدید مالی برای فعالیتهای اقتصادی، مورداستفاده قرار گیرد. در این راستا پیش بینی می شود موسسات تولیدی و خدماتی جدید که با بهبود ساختارها به نحوی که تولید توسط نیازمندیهای بازار هدایت شود و با مهندسی فرایندهای اداری و تولیدی، کیفیت کار، ارتقا یابد، در ایران اوج گرفته و با سرعت جایگزین صنایع با تکنولوژی های قدیمی خواهندشد و سهم بزرگی از بازار را درکمال ناباوری به خود اختصاص خواهند داد.
آنچه در این میان برای صنایع بزرگ و با سابقه حائزاهمیت است توجه به این نکته است که تکیه و اعتماد صرف، به داشتن تجربه ای طولانی در یک صنعت نمی تواند نجات دهنده صنایع در عرصه رقابت جهانی باشد چرا که از این منظر، تجربه چندین و چندساله، تنها تکرار چندین و چندساله یک تجربه یک ساله است و گریزی جز بهبود مستمر و مداوم فرایندها نیست. به عنوان نمونه در فرایندهای اداری و تولیدی آمریکا با اتخاذ »مهندسی ارزش« به عنوان یـک متـدولـوژی، به ازاء هر دلار سرمایه گذاری در این روش، حدود 20 دلار صرفه جویی در فرایندهای فوق، عاید می شود علاوه بر اینکه به بهبود فرایند و کیفیت محصول و خدمات نیز منجر می شود! (مدیـریت و مهنــدســی ارزش، مهندس جلال زاده)
نهایتاً، نگرش صحیح صنایع داخلی به مقوله بهینه سازی مصرف انرژی ضمن تضمین سودآوری این صنایع، منابع مالی جدیدی (را که قبلاً تلف می شوند) را به وجود می آورد که خود می توانند منشاء سرمایه گذاریهای جدید با اتخاذ شیوه های علمی مدیریتی شوند و درعین حال در سطح ملی مانع از اتلاف منابع ملی می شود که درحال حاضر صرف غیـراقتصادی تـر کــردن فعـالیتهای تولیدی می شود.
راهکارهای بهینه سازی
ایجاد هماهنگی از مهمترین مباحثی است که در زمینه صرفه
جویی مصرف انرژی در بخش صنعت باید به آن توجه شود. این هماهنگیها در ارتباط با مجموعه فعالیتها به صورت »دولت به عنوان برنامه ریز و سیاستگذار«، »صنعت به عنوان مجری سیاستها« و درنهایت »جامعه به عنوان مشتری« و در سطح ملی شکل گرفته و درحال پیاده سازی است.
راهکارهای بهینه سازی در سه بخش 1 - راهکارهای پرهزینه 2 - راهکارهای کم هزینه 3 - راهکارهای بدون هزینه در شکل 1- آورده شده و اهمیت سیاستگذاری، مدیریت انرژی و مدیریت بار در فعالیتهای صنعتی و توجه و اهتمام مدیران عالی و کارکنان بیش از پیش نمایان می گردد.
علاوه بر این، حرکتی شبیه به یکسان سازی نرخ ارز برای متعادل سازی قیمت انرژی در کشور، درحال شکل گیری است (هرچند که به علت کمبود اطلاع رسانی صحیح و موثر با مقاومت زیادی مواجه می شود) و واقعیت این است که رشد قیمت انرژی از سال 1353 تاکنون (حداکثر 10% سالانه مطابق ماده 5 قانون برنامه پنج ساله سوم توسعه) کمتر از میانگین تورم سالانه قیمت کالاها بوده است یعنی انرژی در مقایسه با سایر اقلام مصرفی، ارزانتر شده و طبیعی است که مردم و مصرف کنندگان صنعتـی، نسبت بـه نحــوه مصــرف آن، »بــی تفــاوت تــر« شده باشند. از این رو پیش بینی می شود که در آتیه نزدیک، اقتصاد کشور با حرکات شوک مانندی به سمت افزایش قیمت انرژی پیش خواهدرفت چرا که قیمت انرژی در ایران از کشورهایی همچون عربستان نیز، به نسبت ارزانتر بوده و مصرف آن بی رویه تــر است (توسعه کاربرد منطقی انرژی - مهندس هاشمی). حال آنکه ارقام کلانی از بودجه کشور به صورت یارانه مستقیم و غیرمستقیم به تامین انرژی مصرفی کشور، اختصـاص می یابد درحالی که می تواند با بهینه سـازی مصــرف انـرژی منبع مالی سرمایه گذاری جدید باشد.
نکته ای اساسی در این بین باید موردتوجه قرار گیرد و آن اینکه این متعادل سازی قیمت انرژی، حتماً باید همراه با افزایش تکنولوژی محصولات صنعتی درجهت کم مصرف بودن کالا (راندمان انرژی بالای محصول صنعتی) باشـد، چرا که بدون افزایش تکنولوژی، مصرف کننده داخلی مورد ظلم مضاعفی قرار گرفته و مجبور است علاوه بر تحمل هزینه افــزایش قیمت حــاملهـای انرژی، مصرف بی رویه انرژی توسط محصولات کم بازده صنایع داخلی را نیز متحمل شود. به عنوان نمونه، خودروهای داخلی با کیفیت موجود،
2 الی 3 برابر خودروهای دنیا مصرف انرژی (بنزین) دارند درحالی که ازنظر کیفیت و کارایی نیز، تفاوت فاحشی با استانداردهای جهانی دارند! (توسعه کاربرد منطقی انرژی)
در فرایندی چهارساله، هر دو سیاست متعادل سازی قیمت انرژی و افزایش و ارتقاء تکنولوژی صنعتی با پشتوانه های قانونی (ماده 121 قانون برنــامــه پنـج ســاله سـوم) و آئین نامه های مربوطه، اجرا خواهدشد و در این راستا پنج وزارتخانه مرتبط با کار پیش بینی و موظف شده اند. (توسعه کاربرد منطقی انرژی)
در این راستا جهت گیری مناسب بخش صنعت به طوری که بتواند با بهبود ساختارها، صرفه جویی انرژی را موردتوجه قرار دهد، اولویتی اساسی و ضرورتی اجتناب ناپذیر است و الزام به تاسیس مدیریتهای بهینه سازی مصرف انرژی در موسسات تولیدی و کارخانجات صنعتی و آموزش متخصصان و حمایت از شرکتهای مشاوره ای بهینه سازی مصــرف انــرژی بــه همین منظور صورت می گیرد.
دستاوردهادی بهینه سازی
در مصرف کلان انرژی کشور، عرضه نفت خام (بویژه در شش سال گذشته) روند نزولی داشته تاجایی که از سال 1375 به بعد سهم گاز طبیعی در عرضه انرژی اولیه کشور بیش از نفت خام شده است یعنی روند جایگزینی گاز طبیعی به جای نفت خام در مصرف داخلی کشور کاملاً مشهود و اقدامی درخور تحسین است و رشد متوسط عرضه گاز در مصارف داخلی کشور، به میزان سالانه 9/4 درصد شاخص ممتازی این فعالیتها است که با توسعه شبکه گازرسانی کشور و درچارچوب سیاستهای بخش انرژی به دست آمده است. (توسعه کاربرد منطقی انرژی)
سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور، به عنوان یک سازمان چند دستگاهی، وظیفه عمده بررسی، تحقیق و ارائه تسهیلات حمایتی در کاهش انرژی بری فعالیتهای تولیدی و افزایش راندمان انرژی محصولات صنعتی را برعهده دارد و تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران به فعالیت می پردازد.
در وزارت صنایع و معادن نیز »طرح کمک به بهینه سازی مصرف انرژی و تولید پاک تر« در حال اجراست. تسهیلات این طرح از محل تخصیص تدریجی اعتبارات عمومی مندرج در موافقت نامه مبادله شده بین وزارت صنایع و معادن و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و براساس آئین نامه اجرایی
بند الف تبصره 11 قانون بودجه سال 1380 کل کشور و در چارچوب ماده 67 قانون برنامه سوم توسعه، تامین و به صورت وام کم بهره و یا به صورت یارانــه سـود تسهیلات دراختیار صنایع قرار می گیرد. وجوه دراختیار قرار داده شده در این طرح دویست میلیارد ریال (200000000000ریال ) برای طول برنامه سوم است که عمدتاً در سالهای 1381 تا 1383 دراختیار واحدهای صنعتی و معدنی قرار خواهدگرفت.
کارمزد تسهیلات ارائه شده بسیار کمتر از نرخهای متداول بوده و اولویت اعطای تسهیلات به شرح ذیل است:
1 - واحدهای صنعتی و معدنی در بخش خصوصی؛
2 - واحدهای دارای طرحهای اجرایی آماده در زمینــه بهینـه سازی مصرف انرژی و تولید پاک تر؛
3 - واحدهای به شدت انرژی بر مثل واحدهای تولیــد فلزات اساسی و صنایع کانی و غیرفلزی. (15)
اقدامات سازمان بهینه سازی مصرف در بخش صنعت نیــز در سه محور زیر خلاصه می شود: (بهینه سازی مصرف انرژی)
1 - تبیین و اجرای پروژه های کلیدی برای شناسایی وضعیت بخش صنعت از دیدگاه مصرف انرژی شامل:
! ممیزی انرژی در صنایع بشدت انرژی بر؛
! بررسی مصرف و شدت انرژی در بخش صنعت با تاکید بر اثرات تغییرات ساختاری این بخش بر مصرف انرژی؛
! ایجاد سیستم اطلاع رسانی و بانک اطلاعات صنعتی مرتبط با مصرف انرژی.
2 - استفاده از اعتبارات یارانه سود تسهیلات و طرحهای مصوب بخش صنعت.
3 - استفاده از اعتبارات منابع داخلی شرکت ملی نفت ایران جهت اجرای عملیات بهینه سازی در بخش صنعت که در 11 کارخانه برگزیده از 7 گروه صنعت کشور با استفاده از تسهیلات بیع متقابل درحال اجرا است.
دو نمونه از اقدامات سازمان بهینه سازی مصرف انرژی در ذیل آورده شده است.
طرح تولید همزمان برق و بخار در شرکت سهامی عام صنعتی بهشهر
- هدف از اجرای این طرح جایگزینی یک توربین بخار به جای دیزل ژنراتورهای کارخانه به منظور تولید همزمان بخار و برق است؛
- میزان تسهیلات بانکی: 10 میلیارد ریال؛
- سقف اعتبار یارانه سود تسهیلات دریافتی: 4575 میلیون ریال؛
- ارزش صرفه جویی ناشی از اجرای طرح سالانه برابر با 7/4 میلیارد ریال است؛
- زمان بــازگشت ســرمــایه: 6 ماه پس از بهره برداری؛
- تاریخ تصویب: بهمن ماه 1380.
استفاده از اعتبارات منابع داخلی شرکت ملی نفت ایران جهت اجرای عملیات بهینه سازی مصرف سوخت در بخش صنعت
اجرای عملیات بهینه سازی مصرف سوخت در 11 کارخانه برگزیده از 7 گروه صنعت شامل:
(کارخانه ذوب آهن اصفهان، پالایشگاه تهران، کارخانه سیمان سپاهان، کارخانه سیمان تهران، کارخانه سیمان صوفیان، کارخانه شیشه قزوین، کارخانه پلی اکریل ایران، کارخانه مخمل کاشان، کارخانه روغن سازی صنایع بهشهر، کارخانه شکر آبکوه، کارخانه نیشکر کارون). 1
منابع و ماخذ:
1 - ویژه نامه وضعیت منابع و ذخایر انرژی در ایران به مناسبت همایش علمی تخصصی صنعتگران (81/4/3).
2 - سخنرانی مهندس محسن خلیلی (رئیس انجمن مدیران صنایع) تحت عنوان »تبادل هم افزایی بین وزارت صنایع و معادن، نیرو و نفت و تاثیر آن بر توسعه صنعتی کشور«.
3 - سخنــرانی مهندس جعفر اسلامی (معاون برنامه ریزی توسعه و فناوری وزارت صنایع و معادن) تحت عنوان »معضلات صنعت در ارتباط با انرژی«.
4 - سخنرانی مهندس علی اصغر جلال زاده (رئیس هیئت مدیره شرکت مهاب قدس و عضو هیئت موسس انجمن مهندسین ارزش ایران) درهمایش »مدیریت و مهندسی ارزش« انجمن مهندسی صنایع ایران.
5 - سخنرانی مهندس مهدی هاشمی (مدیرعامل سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور) تحت عنوان »فعالیتهای انجام شده در توسعه کاربرد منطقی انرژی، معرفی طرحهای بهینه سازی مصرف انرژی، دستاوردها و تسهیلات«.
6 - سخنرانی مهندس بهزاد عمرانی (مدیر طرح بهینه سازی مصرف انرژی وزارت صنایع و معادن) تحت عنوان »فعالیتهای انجام شده در توسعه کاربرد منطقی انرژی معرفی طرحهای بهینه سازی مصرف انرژی تسهیلات و دستاوردها«.
7 - ویژه نامه بهینه سازی مصرف انرژی در بخش صنعت، نشر سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور.
8 - ماه نامه تدبیر
در میان مولفههای مصرف انرژی در ساختمان، سیستمهای گرمایشی که عمدتا از سوختهای فسیلی استفاده میکنند و از جمله مصرف کنندگان عمده انرژی هستند، از اهمیت ویژهای برخوردار می باشند، چرا که 70% از گاز طبیعی مصرفی کشور به گرمایش ساختمان اختصاص می‌یابد. توجه به عوامل گوناگونی که در میزان مصرف انرژی گرمایشی ساختمان نقش دارند، تاثیر فراوانی در ارائه راهکارهای صرفه‌جویی در بخش ساختمان و کاهش مصرف انرژی در این بخش دارند.آنچه مسلم است در میان تمامی پارامترهای تاثیرگذار، بکارگیری تجهیزات با ظرفیت مناسب ( بعنوان مثال انتخاب دیگ و مشعلی با ظرفیت مورد نیاز ساختمان)، بهره‌وری بالا (بعنوان مثال استفاده از بخاری هایی با مصرف کم و بازدهی بالا ) و همچنین کنترل سامانه های گرمایشی ( بعنوان مثال لستفاده از سیستم های کنترل هوشمند در موتورخانه و شیرهای ترموستاتیک رادیاتورها) از عوامل موثر در میزان مصرف انرژی گرمایشی در ساختمان محسوب میشوند.
